Deficiti i vëmendjes dhe çrregullimi hiperaktiv (ADHD) është një grup sjelljesh. Ajo gjithashtu mund të quhet edhe çrregullim i deficitit të vëmendjes (ADD). ADHD është e zakonshme tek fëmijët dhe të rriturit. Njerëzit të cilët kanë ADHD kanë vështirësi për t’u kushtuar vëmendje në shkollë, në shtëpi ose në punë. Edhe kur përpiqen të përqëndrohen, ata e kanë të vështirë t’i kushtojnë vëmendje. Fëmijët që kanë ADHD mund të jenë më aktive ose impulsive sesa ato që janë tipike për moshën e tyre. Këto sjellje shkaktojnë probleme në miqësi, mësim dhe sjellje. Për këtë arsye, fëmijët që kanë ADHD nganjëherë njihen si “të vështirë” ose që kanë probleme në sjellje.
Shumica e asaj që dëgjojmë rreth ADHD është se si ndikon në fëmijët. Jo aq sa dihet për mënyrën se si ADHD prek të rriturit. Të rriturit që kanë ADHD shpesh diagnostikohen kur zbulojnë se fëmijët e tyre kanë ADHD. Për të rriturit që diagnostikohen, ata duhet të kenë zhvilluar simptoma para moshës 12 vjeqare. ADHD mund të zhvillohet në familje. Hiperaktiviteti është më i zakonshëm tek djemtë. Megjithatë, simptoma të tjera (sidomos pavëmendja) janë më të zakonshme tek vajzat.
Disa njerëz që kanë ADHD mund të kenë edhe veçori të tjera. Këto mund të përfshijnë aftësi të kufizuara të të mësuarit, ankth, depresion, çrregullime kundërshtuese opozitare (ODD), çrregullime bipolare dhe sindromi Tourette.
Simptomat e deficitit të vëmendjes dhe çrregullimit hiperaktiv (ADHD)
Njerëzit që kanë ADHD kanë vështirësi në organizimin e gjërave, duke dëgjuar instruksione, duke kujtuar detajet ose duke kontrolluar sjelljen e tyre. Kjo mund ta bëjë të vështirë të shoqërohen me njerëz të tjerë në shtëpi, në shkollë ose në punë.
Një person me ADHD i cili e ka te veshtire per te kushtuar vëmendje mund të ketë 6 ose më shumë nga simptomat e mëposhtme:
- Ka vështirësi në ndjekjen e udhëzimeve.
- Ka vështirësi ne perqendrim, në aktivitete të shkollës, në punë dhe në shtëpi.
- Humbin gjërat e nevojshme për aktivitete në shkollë, në punë dhe në shtëpi.
- Duket të mos dëgjojë.
- Nuk i kushton vëmendje detaje.
- Duket e çorganizuar.
- Ka probleme me detyrat që kërkojnë planifikim përpara.
- Frenon gjërat.
- Është i hutuar lehtë.
Një person me ADHD i cili është hiperaktiv ose impulsiv do të ketë të paktën 6 nga simptomat e mëposhtme:
- Shkon ose ngjitet në mënyrë të papërshtatshme.
- Nuk mund të luajë në heshtje.
- Ndërpret njerëzit.
- Nuk mund të qëndrojë një vend.
- Bisedon shumë.
- Është gjithmonë në lëvizje.
- Eshte i paduruar ose ka veshtiresi per te pritur radhen e tij/saj.
Çka e shkakton deficitin e vëmendjes dhe çrregullimin hiperaktiv (ADHD)?
Njerëzit që kanë ADHD nuk furnizohen me kimikate të mjaftueshme në pjese të caktuara në tru që janë të rëndësishme për organizimin e mendimeve. Pa keto kimikate, qendrat organizative të trurit nuk funksionojnë mirë. Kjo mendohet të jetë shkaku i ADHD. Mungesa e kimikateve mund të jetë për shkak të gjeneve të një personi (hulumtimi tregon se ADHD është më e zakonshme në njerëzit që kanë një anëtar të ngushtë të familjes me çrregullim), mjedis ose zhvillim fizik. Hulumtimet e fundit gjithashtu lidhin pirjen e duhanit dhe abuzimin e substancave të tjera gjatë shtatzënisë tek ADHD. Ekspozimi ndaj toksinave mjedisore, si plumbi, gjithashtu mund të jetë një faktor.
Si diagnostikohet deficiti i vëmendjes dhe çrregullimi hiperaktiv?
Një mjek do të jetë më mirë në gjendje të diagnostikojë ADHD kur merr informacion rreth sjelljes së fëmijës suaj. Mund të marrë informacion nga disa njerëz që e njohin fëmijën tuaj (mësuesit, ofruesit e kujdesit ditor). Mjeku juaj gjithashtu mund të ketë forma ose lista kontrolli për të cilat ju dhe mësuesi i fëmijës suaj mund të përfundoni. Kjo do t’ju ndihmojë ju dhe mjeku juaj të krahasoni sjelljen e fëmijës tuaj me sjelljen e fëmijëve të tjerë.
Për fat të keq, shumë njerëz përpiqen të diagnostikojnë veten duke përdorur një kuiz ose një listë kontrolli që ata gjejnë në një revistë ose shikojne në TV. Sidoqoftë, është më mirë të vizitoni mjekun tuaj. Disa nga pyetjet që doktori mund t’ju bëjë për fëmijën tuaj përfshijnë:
- A keni probleme me t’u kushtuar vëmendje dhe duke qenë hiperaktiv? A keni pasur këto probleme që kur ishit fëmijë?
- A e kei te veshtire ta mbani durimin tuaj ose të qëndroni në gjendje të mirë?
- A keni probleme të qëndroni të organizuar apo të jeni në kohë?
- A ndodhin këto probleme në shkollë, në punë dhe në shtëpi?
- A e shohin anëtarët e familjes dhe miqtë se keni probleme në këto fusha?
- A keni ndonjë problem fizik ose mendor të shëndetit që mund të ndikojë në sjelljen tuaj? (Mjeku juaj mund t’ju japë një test fizik dhe të bëjë teste për të parë nëse keni ndonjë problem mjekësor me simptoma që janë si ADHD.)
Mjeku juaj ndoshta do të dëshironte të provonte vizionin dhe dëgjimin e fëmijës nëse këto teste nuk janë bërë kohët e fundit. Një person i diagnostikuar me ADHD do të ketë patur simptoma për të paktën 6 muaj.
Nëse mjeku juaj është i pasigurt në lidhje me një diagnozë ADHD, ai mund t’ju japë juve ose fëmijës suaj nje trajtim për të parë nëse ai bën një ndryshim. Megjithatë, një gjykim i vetëm i mjekësisë nuk mjafton për të diagnostikuar ADHD.
Gjithashtu, mund të jetë e vështirë për mjekun tuaj të tregojë nëse fëmija juaj ka ADHD. Shumë fëmijë që kanë ADHD nuk janë hiperaktivë në zyrën e mjekut. Mjeku juaj mund t’ju kërkojë të plotësoni një pyetësor në lidhje me modelet e sjelljes së fëmijës suaj. Përfundimisht, doktori juaj mund të kërkojë që fëmija juaj të shohë dikë që specializohet në sjelljen e fëmijëve.
Çdo fëmijë nga mosha 4 deri 18 vjeç duhet të vlerësohet për ADHD nëse kanë probleme akademike ose të sjelljes, si dhe simptoma të moskujdesit, hiperaktivitetit ose impulsivitetit.
A mund të parandalohet apo evitohet Deficiti i vëmendjes dhe çrregullimi hiperaktiv (ADHD)?
ADHD nuk mund të parandalohet ose shmanget. Megjithatë, mjekët besojnë se shmangia e pirjes së duhanit dhe abuzimi i substancave gjatë shtatzënisë mund të ulë rrezikun e foshnjës për zhvillimin e ADHD. Megjithatë, nuk ka asnjë garanci se duke bërë çdo gjë të mirë gjatë shtatzënisë do të mbrojë një fëmijë nga zhvillimi i ADHD. Përveç kësaj, ekspozimi ndaj toksinave mjedisore, siç është plumbi, gjithashtu mund të jetë një faktor rreziku për ADHD.
Trajtimi i ADHD-së
Disa nga ilaçet që përdoren për trajtimin e ADHD quhen psikostimulantë. Ato përfshijnë methylphenidate, dextroamphetamine, dhe një ilaç që kombinon dextroamphetamine dhe amfetaminës. Këto ilaçe kanë një efekt stimulues në shumicën e njerëzve. Megjithatë, ata kanë një efekt qetësues në njerëzit që kanë ADHD. Këto barna përmirësojnë vëmendjen dhe përqendrimin, dhe ulin sjelljet impulsive dhe hiperaktivitetin. Mjeku juaj mund të marrë në konsideratë ilaçe të tjera jo stimuluese, të tilla si atomoxetine, clonidine, desipramine, imipramine dhe bupropion.
Të gjitha barnat kanë efekte anësore. Psikostimulantët mund të ulin oreksin tuaj dhe të shkaktojnë dhimbje stomaku ose dhimbje koke. Humbja e oreksit mund të shkaktojë humbje peshe në disa njerëz. Ky efekt anësor duket të jetë më i zakonshëm tek fëmijët. Disa njerëz kanë pagjumësi (probleme me gjumin). Efektet e tjera të mundshme anësore përfshijnë rrahje të shpejtë të zemrës, dhimbje në gjoks ose vjellje. Për të shmangur ose zvogëluar efektet anësore të psikostimulantëve, ndiqni këto këshilla:
- Përdorni dozën më të ulët të mundshme që ende kontrollon hiperaktivitetin ose hutimin. Mjeku juaj do t’ju tregojë dozën e duhur.
- Merreni ilaçin me ushqim nëse pengon stomakun tuaj.
- Pyetni mjekun tuaj nëse mund të kaloni barnat në fundjavë.
- Ofroni ushqime të shëndetshme për fëmijët që humbin peshë duke marrë ilaçe për ADHD.
Merreni ilaçin 30 deri 45 minuta para një vakti. Doza mesditë mund të jepet në shkollë për disa fëmijë. Nëse fëmija juaj nuk mund të marrë këtë ilaç në shkollë, tregoni mjekut tuaj. Ai ose ajo mund të sugjerojë një formë të gjatë të veprimit të ilaçit në vend. Nëse jeni duke marrë formën e gjatë të veprimit të këtij ilaçi, thyejni ose përtypni përpara se ta gëlltitni atë.
Është e rëndësishme për të marrë ilaçin ashtu siç e përshkruan mjeku juaj. Ndiqni këshillat e mjekut tuaj, edhe nëse mendoni se ilaçi nuk funksionon. Medikamentet që përdoren për të trajtuar ADHD tregohen për të përmirësuar aftësinë e një personi për të kryer detyra specifike. Kjo përfshin duke kushtuar vëmendje ose duke pasur më shumë vetëkontroll. Gjatësia e kohës që një person do të duhet të marrë ilaç varet nga secili person. Disa njerëz kanë nevojë vetëm për të marrë ilaçe për 1-2 vjet. Të tjerë kanë nevojë për trajtim për shumë vite të tjera. Në disa njerëz, ADHD mund të vazhdojë në adoleshencë dhe në moshë madhore.
Njerëzit që kanë ADHD duhet të kontrollohen rregullisht nga mjekët e tyre. Nëse fëmija juaj ka ADHD, mjeku juaj mund të sugjerojë që ai ose ajo të marrë një pushim nga ilaçet e tij ose të saj një herë në një kohë për të parë nëse ilaçi është ende i nevojshëm. Pushimet shkollore ose pushimet verore mund të jenë më të mirat.
Fëmijët e moshës parashkollore (4-5 vjeç) duhet të trajtohen me terapi sjellje si linja e parë e trajtimit. Methylphenidate mjekësi mund të përshkruhet nëse trajtimi i sjelljes nuk siguron përmirësim të dukshëm. Ky ilaç gjithashtu duhet të përshkruhet nëse ADHD është duke ndërhyrë në miqësi, shtëpi, dhe shkollë të fëmijës në një nivel të moderuar deri në të ashpër. Fëmijët e moshës shkollore (6-11 vjeç) duhet të trajtohen me ilaçe të miratuara për ADHD dhe terapi të sjelljes. Adoleshentët (12-18 vjeç) duhet të trajtohen me mjekësi të miratuar për ADHD dhe mund të trajtohen me terapi të sjelljes. Në të gjitha rastet, doza mjekësore duhet të matet dhe të përshtatet për të arritur përfitim maksimal dhe me pak efekte negative.
Të jetosh me ADHD
Simptomat e ADHD-së shpesh bëhen më mirë kur fëmijët rriten dhe mësojnë të përshtaten. Hiperaktiviteti zakonisht ndalet në vitet e fundit adoleshente. Por rreth gjysma e fëmijëve që kanë ADHD vazhdojnë të jenë të hutuar lehtë, kanë ndryshime në humor, temperaturë të nxehtë dhe nuk janë në gjendje të kryejnë detyra. Fëmijët që kanë prindër dashamirës, përkrahës ose kujdestarë që punojnë së bashku me stafin e shkollës, punëtorët e shëndetit mendor dhe mjeku i tyre kanë shansin më të mirë për t’u bërë të rriturit e përshtatur mirë. Fëmijët që kanë ADHD mund ta kenë të vështirë të jenë prind. Ata mund të kenë vështirësi në kuptimin e drejtimeve. Gjendja e vazhdueshme e veprimtarisë se tyre mund të jetë sfiduese për të rriturit. Disa fëmijë përfitojnë nga këshillimi ose nga terapia e strukturuar. Familjet mund të përfitojnë nga biseda me një specialist në menaxhimin e sjelljeve të lidhura me ADHD dhe problemet e të mësuarit. Fëmijët që kanë ADHD gjithashtu kanë tendencë të kenë nevojë për më shumë strukturë dhe pritshmëri më të qarta. Ju mund të keni nevojë të ndryshoni pak jetën tuaj në shtëpi për të ndihmuar fëmijën tuaj.
Këtu janë disa gjëra që mund të bëni për të ndihmuar:
- Bëni një orar.
- Bëni rregulla të thjeshta të shtëpisë.
- Sigurohuni që drejtimet tuaja të kuptohen.
- Shpërblejë sjelljet e mira.
- Sigurohuni që fëmija juaj të mbikëqyret gjatë gjithë kohës.
- Shikoni fëmijën tuaj rreth miqve të tij ose të saj.
- Vendosni një rutinë të detyrave të shtëpisë.
- Përqendrohuni në përpjekje, jo në nota.
- Bisedoni me mësuesit e fëmijës suaj.
Nëse mjeku juaj mendon se keni ADHD si një i rritur, ai ose ajo mund të sugjerojnë këshillim. Mjeku juaj gjithashtu mund të rekomandojë testimin dhe këshillimin me dikë që specializon në trajtimin e ADHD. Ju mund të mësoni mënyra për të ndryshuar mjedisin tuaj të punës dhe për të mbajtur shperqendimin në minimum. Mjetet organizative mund t’ju ndihmojnë të mësoni se si të fokusoheni në aktivitetet në punë dhe në shtëpi. Shumë njerëz që kanë ADHD gjejnë këshillim të dobishëm. Një jetë e sjelljeve dhe problemeve të ADHD mund të shkaktojë vetëbesim të ulët dhe probleme me marrëdhëniet. Grupet individuale të këshillimit dhe mbështetjes mund t’ju ndihmojnë me këto probleme.
Pyetje per mjekun tuaj
- Pse fëmija im ka vëmendje dhe hiperaktivitet në shtëpi, por jo në shkollë?
- A do te ndryshojne ilaqet personalitetin tim dhe a do të me bëjnë më të ngadalshem?
- A është e mundur që mbidozimi në mjekësinë ADHD?
- A është e rëndësishme që të merrni medikamentin vazhdimisht ose thjesht kur tia ndjeni nevojen?
- A duhet të bëj ndonjë ndryshim në dietën e fëmijës tim?
- A duhet ta kufizoj kohën e ekranit të fëmijës tim (TV, kompjuter, video lojëra)?
