Rreth 2000 vjet më parë, në mesin e një gjyqi që synonte ndëshkimin e tij me vdekje, filozofi i njohur romak Seneka tha:”E cila është gjëja më e keqe që mund të më ndodhë??”. Sot, një numër studimesh në rritje ka zbulon se një truk i frymëzuar nga Seneka – që fton trurin e shqetësuar që ta imagjinojë të jetësuar frikën e tij më të madhe – është një nga trajtimet më efektive ndaj ankthit, dhe kjo bazohet në shumë prova shkencore.
Në terma shkencorë, kjo praktikë quhet ekspozim imagjinar, ose “përballja me gjënë nga e cila kemi më shumë frikë” duke e evokuar atë në mendjen tuaj, thotë dr.Rexhina Galanti, themeluese e Psikologjisë së Sjelljes në Long Ajland dhe psikolog klinik i licencuar.
Si një nëngrup i terapisë konjitive të sjelljes (CBT), ekspozimi imagjinar mbështetet në logjikën e thjeshtë. Ashtu siç krijohet ankthi në kokën tuaj, po ashtu mund të shtypet. Dhe meqë trajtimi më efektiv i ankthit administrohet nga një profesionist i shëndetit mendor
për një periudhë të gjatë kohore, një numër në rritje psikologësh po gjejnë mënyra për t’i ndihmuar njerëzit ta kryejnë ekspozimin imagjinar në shtëpitë e tyre, sipas kushteve të tyrespecifike.
Dy mijë vjet përpara se ekspozimi imagjinar të provohej si një nga trajtimet më të forta të shkencës për ankthin, dhjetëra filozofë grekë dhe romakë kishin të njëjtën intuitë për vlerën teorike të vendosjes së shqetësimit në perspektivë.
Në një letër drejtuar mikut të tij Lucilius, rreth vitit 64 pas Krishtit, Seneka shkroi:“Ka më shumë gjëra që mund të na frikësojnë, sesa të na shtypin. Ne vuajmë më shpesh në imagjinatë sesa në realitet. Ajo që ju këshilloj të bëni, është që të mos jeni të pakënaqur para se të vijë kriza, pasi mund të ndodhë që rreziqet para të cilave keni pasur frikë se mund t’ju kërcënojnë, nuk do t’ju vijnë kurrë tek ju”.
Dr.Mark Krok, psikiatër në Qendrën Spitalore Universitare në Francën Lindore, thotë se botëkuptimi kishte të bënte edhe me besimet e tyre fetare. “Ata besonin në një zot (tek Zeusiose Jupiteri), që ishte mjaft i largët, dhe nuk ishte i interesuar për jetën e përditshme të njerëzve. Ndaj ata u përpoqën që ta kuptonin botën dhe funksionimin njerëzor me një qasje shkencore më materialiste”- thotë ai.
Përfundimi i filozofëve, shton Krok, ishte se “ankthi patologjik, është një produkt i mendjes”dhe për rrjedhojë është diçka që njerëzit mund ta imagjinojnë se çfarë mund të sjellë. Dr. Stefan Hofman, profesor i psikologjisë dhe drejtor i Laboratorit të Kërkimit të Psikoterapisë dhe Emocioneve në Universitetin e Bostonit, SHBA, e ka vërtetuar këtë në mënyrë empirike dhe ashtu si Krok, ka studiuar rrënjët e thella historike të kësaj teorie.
Ai i referohet filozofit të lashtë grek, Epiktetit, i cili shkroi:”Njerëzit nuk preken nga gjërat, por nga këndvështrimi që ata kanë për to”. “Ideja që qëndron pas këtij citati, është se ne jemi gjithmonë të angazhuar me mjedisin tonë për t’i dhënë kuptim gjërave, ndaj ka vërtet rëndësi se si i perceptojmë gjërat ato.
Ankthi është një përgjigje e shëndetshme dhe adaptive ndaj një kërcënimi mjedisor. Pornganjëherë, këto perceptime janë jo të përshtatshme nëse në fakt nuk janë duke ju vënë
në rrezik”-thotë Hofman. Ai tregon mënyrën se si njerëzit kanë zakonisht frikë nga merimangat apo gjarpërinjtë, apo edhe nga situatat sociale.
“Ndonjëherë ne reagojmë me shqetësim emocional në situata ku nuk ka kuptim ta ndiejmë atë”- thekson ai. Dhe korrigjimi i këtyre perceptimeve jo–përshtatëse, është në zemër të metodës CBT, një praktikë të cilën Hofman e përshkruan si “ulje të intensitetit të gjendjeve emocionale” që pasojnë ankthin, në mënyrë që të ndiheni më mirë.
Një studim mbi 2300 psikoterapistë në SHBA, zbuloi se vetëm 69 për qind e tyre e përdorin CBT, kur trajtojnë ankthin dhe depresionin tek pacientët e tyre. Por Galanti thotë se sot kateknika të thjeshta të CBT, që çdokush mund t’i përdorë vetë në shtëpi.
Para se t’i inkurajojë njerëzit të përballen aktivisht me shqetësimin e tyre, Galanti fillon me një pyetje të thjeshtë:Pse është aty?. “Njerëzit nuk ndalen shpesh të mendojnë se nga çfarë kanë frikë, apo edhe nëse kanë realisht frikë”- thotë ajo, duke përshkruar një pacient që ka frikë nga qentë dhe për pasojë i shmang ata.
Pas identifikimit të shkakut të frikës së dikujt, Galanti përqendrohet në vërtetimin e emocionit, duke mos e zvogëluar atë, apo duke e qetësuar pacientin. “Ne mendojmë natyrshëm kur dikush është në ankth të thotë:“Oh, mos u shqetëso, gjithçka do të jetë mirë. Por ankthi nuk është logjik. Shpeshherë kur ndjejmë ankthin që vjen, bëjmë gjithçka që mundemi për t’u larguar prej tij, por jemi rrallë të suksesshëm, pasi nuk e ndjekim atë deri
në përfundimin e tij logjik. Ndaj këto shqetësime të vogla grumbullohen, dhe ju nuk i jepnikurrë kohë dhe hapësirë për të parë se çfarë ndodh kur është atje.”
Për shembull, merrni pacientin që ka frikë nga qentë. Galanti bëri diçka që ndoshta dukej kundër–intuitive: e ftoi gruan të kalonte kohë me një qen, në mënyrë që ajo të përballej ballazi me frikën e saj. Kjo funksionoi mirë, thotë ekspertja, por ç’mund të themi kur frika e njerëzve – si për shembull nga vdekja e një njeriu të dashur – nuk janë aq të provueshme?
”Kjo ka të bëjë me të mësuarit e trajtimit të pasigurisë, ku ne nuk e dimë se çfarë do të ndodhë. Por si mund të orientohemi në të tashmen, për të thënë se ajo nuk po ndodh tani?”- pyet ajo. Kjo këshillë ishte veçanërisht e përshtatshme gjatë ditëve të para të pandemisë, kur pasiguria arriti kulmin. Në atë kohë, Galanti këshilloi njerëzit që të ndanin 15 minuta kohë shqetësimi për veten e tyre.
“Mendimet ankthioze kanë tendencën që të pushtojnë të menduarit tuaj, dhe kjo shndërrohet si një lojë me goditjen e shënjestrave, kur rrëzoni njërën, shfaqet një tjetër. Prandaj kjo strategji fokusohet në mos–shtyrjen e shqetësimeve tuaja, por në caktimin e një kohe kur
mund të shqetësoheni mbi gjithçka që dëshironi”- deklaron ajo.
Nëpërmjet kësaj strategjie, Galanti inkurajon njerëzit të mbajnë shënim çdo gjë që u shkakton ankth dhe më pas të zgjedhin një kohë të dedikuar, sigurisht jo para gjumit, për t’i rishikuar ato shqetësime. “Arsyeja pse funksionon kjo metodë, është se ju vendosni disa kufij, ndaj kur një shqetësim vjen në orën 9 të mëngjesit, ju mund të thoni “Hej, jo tani, koha jote është pak më vonë”. Ajo thotë se njerëzit i përdorin rrallë 15 minutat e plota të kohës së caktuar për t’u përballur me ankthin, por kjo ndihmon në vënien në perspektivë të tij.
