Kur shtohet udhëzimet e autoriteteve për të shmangur daljet e panevojshme jashtë, dhe qëndruar më shumë në shtëpi për shkak të pandemisë, njerëzit përballen me një numër vendimesh. Dhe pyetjet më se të zakonshme në kushte normale:A duhet të shkoj tek berberi të pres flokët? Kur mund të dal për piknik me miqtë? Çfarë masash mbrojtëse duhet të marr kur të hyj tek servisi i celularëve, bartin gjatë pandemisë COVID-19 pasoja për shëndetin personal dhe publik, dhe në disa raste përcaktojnë vijimësinë e jetës ose vdekjen.
Kur shumëzohen me numrin e popullsinë, edhe vendimet në dukje të vogla e personale mund të ngadalësojnë shumë apo ta përshpejtojnë këtë pandemi. Kështu, ne mund të dëshirojmë të mendojmë se sjelljet që zgjedhim të kemi, bazohen thjesht në informacionin më të mirë që kemi.
Por ekspertët thonë se nuk është kështu. Në fakt, ne të gjithë jemi të ndjeshëm ndaj paragjykimeve që e nxisin dhe stimulojnë trurin tonë në mënyra të padukshme. “Ne nuk jemi të aftë në të kuptuarit e asaj që ndodh në trurin tonë”- thotë psikologia Xhenifer Lerner nga Shkolla Kenedi në Hardvard.
Sipas një studimi, pesë faktorë mund të ndikojnë mbi mënyrën se si ne zgjedhim të sillemi gjatë pandemisë. Së pari paragjykimi mbi sëmundjen, dhe prirja për të marrë vendime bazuar në informacionin që është afër nesh, dhe më i fundit, thotë Nikolas King, ekspert në Universitetin Mekgill në Montreal të Kanadasë.
Pra, nëse jeni me fat që nuk e njihni asnjë të sëmurë me Covid-19, keni shumë të ngjarë të mos merrni masa paraprake rigoroze. Është më e lehtë, thotë King, të dalësh në rrugë dhe të shohësh se çfarë po ndodh përreth, sesa të ulet para kompjuterit dhe të lexosh modele epidemiologjike dhe parashikime të bazuara në të dhëna kokrete.
Një pjesë tjetër e preferencës për të tashmen, është vlerësimi i sjelljes sonë mbi atë që ne e perceptojmë si “status kuo”,- edhe pse ajo është radikalisht e ndryshme nga ajo që ishim mësuar vetëm disa muaj më parë, shton eksperti.
Së dyti ne ndikohemi shumë nga emocionet. Studimet tregojnë se edhe zgjedhjet më të vogla dhe jo të ndonjë rëndësie të madhe, mund të ndikohen nga gjendja jonë shpirtërore. Për shembull, Lerner dhe kolegët e saj kanë zbuluar se zemërimi ka prirjen të çojë në analiza më pak të menduara mbi situata të caktuara.
“Njerëzit e zemëruar, nuk e vënë në dyshim veten e tyre. Ata nuk thonë:Nuk jam i sigurt nëse po përdor informacionin e duhur. Dhe kjo mund t’i nxitë ata të bëjnë zgjedhje më pak se ideale. Ndoshta më i përhapur se zemërimi këto ditë është trishtimi, pasi njerëzit po humbasin jo vetëm të dashurit apo shëndetin e tyre, por edhe të ardhurat dhe lirinë e lëvizjes.
Megjithatë në dallim nga zemërimi, trishtimi ju nxit mendoni më thellë, dhe mund t’ju ndihmojë në përpunimin e informacionit në një mënyrë më të fortë dhe sistematike”,- thotë Lerner.
Por nga ana tjetër, trishtimi mund të çojë edhe në vendime të këqija në aspektin financiar. Eksperimente të ndryshme, kanë zbuluar se pjesëmarrësit që ishin të trishtuar, ishin më të gatshëm të paguanin çmime tepër të larta për të blerë gjëra menjëherë, sesa ata që kishin një gjendje shpirtërore neutrale.
Gjithashtu, frika është treguar se është shumë ndikuese:Studimet e shumta të kryera pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit 2001 në SHBA, zbuluan se frika e rriti perceptimin e njerëzve për rrezikun, por edhe diktoi synimet e tyre për të marrë disa masa sigurie paraprake.
Faktori i tretë që ndikon është kërkimi i njerëzve për siguri. Sot dominuese është pasiguria ekstreme, e cila mund t’i nxisë njerëzit të kërkojnë një gamë të ngushtë informacioni, që konfirmon mendimet e tyre. “Konfimimi i paragjykimeve, është një nga mënyrat për të minimizuar pasigurinë:Për shkak se jeni duke përzgjedhur vetëm prova që konfirmojnë pikëpamjen tuaj ekzistuese mbi botën, mund të ruani një nivel të sigurt besimi tek ajo që tashmë besoni”-thotë King.
Ashtu si zemërimi, edhe kërkimi i dëshpëruar për siguri, i nxit njerëzit të jenë më pak të vëmendshëm mbi perspektivat potencialisht më të mençura për sigurinë, sikurse janë për shembull tubimet e mëdha publike.
Presioni i kolegëve, është faktori i katërt ndikues në vendimet që marrin njerëzit në këtë kohë të vështirë. Një virus apo thashethem mund të përhapet përmes kontakteve. Por, në rastin e një sjellje më komplekse sociale, si mbajtja e një maske në ambientet publike për të mbrojtur të tjerët, dinamika është shumë më e komplikuar, mendon Demon Çentola i Shkollës së Komunikimit në Universitetin e Pensilvanisë.
Në këtë rast, rrjetet sociale veprojnë më shumë si filtra, duke e formësuar mënyrën se si e shohim informacionin që marrim, sa të përgjegjshëm jemi ndaj sjelljeve të reja ndaj të cilave jemi të ekspozuar, dhe nëse i pranojmë ato apo jo, thotë ai.
“Ideja është që nëse njerëzit kanë informacion, atëherë ata do të bëjnë zgjedhjen racionale. Dhe kjo është thjesht e gabuar”- thekson Çentola. Sado rekomandime të merrni nga autoritetet shëndetësore, kolegët do të ndikojnë në fund në zgjedhjet që bëni.
Çentola përmend shembullin e distancimit fizik. Nëse do të ishit i vetmi në zyrën tuaj që vendosni të mos merrni pjesë në një takim, apo i vetmi nga miqtë që shkoni në një darkë, kjo mund të kishte pasoja negative profesionale ose sociale. Por nëse shumica e kolegëve tuaj (apo miqve tuaj) vendosin të mos marrin pjesë në tubime të tilla të mëdha, ai vendim bëhet një normë. E njëjta gjë mund të ndodhë edhe me mbajtjen e maskës në lagjen tuaj.
Faktori i pestë:vendimet e duhura, merren kur lehtësohen disa shërbime. Për të kuptuar si t’i ndihmojnë njerëzit të marrin vendime më të mira gjatë kësaj pandemie, shkencëtarët po synojnë të shfrytëzojnë njohuri e fituara nga puna e mëparshme mbi sjelljet pro-sociale. Greçen Çapman, që studion shkencat sociale dhe ato të vendimeve në Universitetin Karnexhi Mellon, është marrë për dekada me studime në këtë fushë, siç janë vendimet e njerëzve për t’u vaksinuar ose jo.
“Përpjekja për të ndryshuar bindjen e njerëzve mbi vaksinimin nuk është shumë e efektshme. Është më efektive të ndërhyhet direkt tek sjellja për ta bërë atë më të lehtë”- thotë ajo. Nëse doni që njerëzit të shmangin shkuarjen në dyqane, duhet që shpërndarja e sendeve ushqimore të jetë realisht e lehtë dhe e arritshme. Ose nëse po përpiqeni të siguroni mbajtjen e maskave, duhet të garantohen maska falas njerëzve përpara se të hyjnë në një dyqan.
