Psikologët evolucionarë besojnë se natyra njerëzore është arsyeja e sjelljes sonë. Është e vërtetë që njerëzit ndonjëherë marrin vendime që nuk kanë asnjë lidhje me vetëdijen. Ne jemi të prirur të futemi në rrezik ose të blejmë gjëra të shtrenjta për shkak të një mekanizmi të zhvilluar psikologjik.
Megjithëse, ne nuk e zgjedhim domosdoshmërisht rrezikun dhe prestigjin me vetëdije, ne mendojmë se ato do ta bëjnë jetën tonë më të ndritshme.
Në këtë artikull, ne do të donim të flisnim për faktorët biologjikë dhe shoqërorë që ndikojnë në sjelljen njerëzore. Disa përfundime mund të duken jomorale, joracionale dhe madje fyese për ju. Nuk është qëllimi ynë që t’ju bëjmë të pajtoheni me autorët e studimeve që do të gjeni këtu, thjesht duam t’ju tregojmë se ekzistojnë mendime të ndryshme që shpjegojnë motivimin e veprimeve të ndryshme njerëzore.
Njerëzit e pakëndshëm na duken më të mëdhenj dhe më të fortë se sa janë në realitet
Antropologët kalifornianë Daniel M.T. Fessler dhe Colin Holbrook besojnë se paraardhësit tanë fillimisht i vlerësuan armiqtë e tyre për nga madhësia, sepse një armik i madh do të thotë një armik i fortë. Këta shkencëtarë kryen një eksperiment interesant. Disa pjesëmarrës ishin të lidhur në karrige të rënda sikur supozohej të hulumtoheshin për efektet psikologjike të paralizës së gjymtyrëve. Pastaj u treguan atyre foto të burrave agresivë dhe u kërkohej të vlerësonin se sa të gjatë dhe të fortë ishin këta burra. Rezulton se pjesëmarrësit e pafuqishëm besonin se madhësitë e armiqve të tyre të mundshëm ishin shumë më të mëdha se sa ata që nuk ishin të lidhur. Një person i pakëndshëm mund të duket më i madh për ju sesa janë në realitet sepse nuk dëshironi (ose thjesht nuk mundeni) të merreni me ta. Kjo është arsyeja pse ju preferoni të qëndroni larg këtij personi duke menduar se rreziqet janë shumë të larta.
Ne jemi të prirur të besojmë profeci të ndryshme kur jemi në humor të keq
Kathryn Greenaway nga Australia kreu një eksperiment mjaft interesant. Ajo i ndau pjesëmarrësit e hulumtimit në 3 grupe. Grupit të parë iu kërkua të kujtonte momentet triumfuese ose thjesht momentet e lumtura nga jeta e tyre, nga grupi i dytë u kërkua të kujtonte ndonjë gjë të parëndësishme, dhe grupit të tretë iu kërkua të kujtonte diçka poshtëruese që u kishte ndodhur atyre. Pastaj të gjithë pjesëmarrësit u pyetën për profeci të ndryshme dhe aftësi ekstrasensore. Ata që kishin kujtuar situata të pakëndshme ishin më të gatshëm të besonin në profeci. Doktoreshë Greenaway përshkroi përfundimet e saj në artikullin “Humbja e kontrollit rrit besimin në parashikim dhe besimi në parashikim rrit kontrollin.” Një person ndikohet shumë më lehtë nëse është i mërzitur dhe mashtruesit psikikë janë shumë të vetëdijshëm për këtë fakt.
Paraja mund të ju bëjë vërtet të lumtur
Edhe në tani, larg nga 1964, The Beatles këndojnë që dashuria nuk mund të blihet. Epo, nuk mund të blini dashuri, por patjetër që mund të blini lumturi, të paktën shkencëtarët mendojnë se është e mundur. Grant E. Donnelly ka kryer hulumtime që tregojnë se pasuria është vërtet e rëndësishme. Por kur të ardhurat tuaja arrijnë një nivel të caktuar, rritja e tyre e mëtejshme ju bën të ndjeheni më pak të kënaqur. Origjina e pasurisë ndikon edhe në lumturinë tonë. Një fitore e lotarisë ose martesa me leverdi sjell më pak lumturi për ju sesa paratë që keni fituar me punën tuaj. Fushat kryesore në të cilat paraja sjell lumturi janë liria e zgjedhjes dhe mungesa e kujdesit që lidhet me problemet financiare. Paraja gjithashtu ofron një mundësi për t’i bërë të dashurit tuaj më të lumtur.
Gjërat e shtrenjta dhe jopraktike që blini tregojnë se jeni të varfër.
Shumë njerëz kanë gjëra të ndryshme të padobishme në shtëpi, të cilat i blenë dhe nuk i kanë përdorur kurrë, si pajisje kuzhine, një pajisje që mbledh pluhur në bodrum, ose këpucë të bukura që nuk mund t’i veshin me të vërtetë. Të gjitha këto gjëra janë si një valixhe pa dorezë: ato nuk ju ndihmojnë, por prapëseprapë nuk mund të gjeni guximin t’i hidhi ato. Fakti interesant është se njerëzit me të ardhura të larta deri në të mesme preferojnë makina me një interval çmimesh mesatare ndërsa njerëzit me të ardhura nën mesatare zgjedhin makina prestigjioze dhe të shtrenjta që nxjerrin në pah statusin e tyre. A mendoni se është paradoksale? Aspak. Çështja është se njerëzit e pasur e dinë saktësisht se sa do të jetë servisi dhe mirëmbajtja e automjeteve. Njerëzit e varfër, nga ana tjetër, nuk mendojnë se sa do të duhet të shpenzojnë për sigurime dhe karburant për makinën e tyre të shtrenjtë. Gjëja më e rëndësishme për ta është të marrin këtë status simbol të një jete të pasur pa marrë parasysh se cili është rezultati. Një person i varfër dëshiron të pasurohet në mënyrë që të blejë pajisje të reja dhe të shtrenjta. Nëse ata kanë para shtesë, ata menjëherë blejnë diçka si një TV plazma ose një iPhone të ri. Sidoqoftë, pasuria e tyre është vetëm një iluzion sepse kur paratë kanë mbaruar, ata do të duhet të kufizohen në gjithçka.
Njerëzit preferojnë të shmangin faktet që nuk përputhen me bindjet e tyre.
Njerëzve u pëlqen të bëjnë debate për tema të ndryshme, qofshin reforma shëndetësore apo martesat e të njëjtit seks. Por pse nuk e ndryshojnë mendimin e tyre edhe nëse ekzistojnë fakte të pamohueshme? Studime të ndryshme kanë vërtetuar që njerëzit refuzojnë të pranojnë prova të cilat nuk i përmbahen asaj që ata besojnë tashmë. Për shembull, shumë njerëz kritikojnë vaksinimet sepse besojnë se ata janë shkaku i autizmit. Edhe nëse faktet dëshmojnë se nuk ka asnjë lidhje midis vaksinimeve dhe autizmit, ata nuk do të ndryshojnë mendimin e tyre. Subjektiviteti mund të trajtohet me fakte, vetë-edukim dhe aftësi për të pranuar gabime. Por fuqia e fakteve nuk është e pakufishme. Njerëzit janë të gatshëm të injorojnë provat dhe të qëndrojnë në këmbë për bindjet e tyre në mënyrë që të shmangin përfundimet që janë të pakëndshme për ta.
Një duhanpirësi e di se nikotina vret por ata nuk pushojnë së piri duhan.
Ju e mendoni veten tuaj si një person praktik, por ende nuk mund të rezistoni pa blerë një palë atlete të reja me pjesën e fundit të parave tuaja. Dhe nuk do të ndjeni gëzim pas kësaj, vetëm faj, sepse tashmë keni blerë 3 palë atlete këtë muaj. E njëjta gjë vlen edhe për duhanpirësit që janë të vetëdijshëm për efektet e dëmshme të nikotinës, por ata ende vazhdojnë të pinë duhan, ose për njerëzit që janë në dietë, por ata nuk mund t’i rezistojnë ngrënies së tortës. Këto situata janë të gjitha shembuj të disonancës konjitive. Ndodh kur idetë, bindjet ose sjellja jonë kundërshtojnë njëra-tjetrën. Problemi është se kur një person përpiqet të heqë qafe disonancën njohëse ata nuk kërkojnë të vërtetën, por përpiqen të gjejnë justifikime për zakonet e tyre të këqija si, “Unë pi duhan sepse kënaqësia ime zbeh dëmin për shëndetin tim”, ose “unë ha natën sepse stomaku im dëshiron ushqim gjatë kësaj kohe. ” Mendimet e tjera nuk merren në konsideratë.
Bijtë zvogëlojnë mundësinë e divorcit
Ekonomistët Gordon B. Dahl dhe Enrico Moretti bënë kërkime dhe zbuluan një fakt interesant. Çiftet që kanë të paktën një djalë kanë më pak rrezik për divorc se çiftet që kanë vetëm vajza. Studiuesit thonë se arsyeja qëndron në instinktet tona biologjike. Meqenëse vlera e një partneri mashkull përcaktohet nga pasuria, statusi dhe fuqia e tij, një baba duhet të sigurohet që djali i tij do t’i trashëgojë këto burime. Kjo është veçanërisht e vërtetë për familjet e pasura. Ndoshta kjo teori ishte e besueshme disa shekuj më parë, por është e vështirë të besohet se mund të jetë e vërtetë në shekullin XXI, pavarësisht nga rezultatet e këtij studimi. Rolet sociale të burrave dhe grave kanë ndryshuar ndjeshëm kohët e fundit.
Çiftet e pashme zakonisht kanë vajza.
Sipas hipotezës Trivers – Willard, prindërit e pasur kanë më shumë djem, ndërsa prindërit më të pashëm kanë vajza. Kjo ndodh për shkak të faktit se fëmijët trashëgojnë pamjen, pasurinë dhe statusin shoqëror të prindërve të tyre. Pra, gjinia e fëmijëve varet nga ajo që mund të trashëgojnë nga prindërit e tyre. Nëse është atraktivitet fizik, atëherë është shumë e mundshme që një familje të ketë një vajzë, ndërsa nëse është pasuri financiare, atëherë është shumë e mundshme që ata të kenë një djalë. Probabiliteti për të pasur një djalë në familjen e një milioneri është rreth 65%. Në të njëjtën kohë, vajzat lindin më shpesh gjatë luftërave dhe katastrofave natyrore. Ende kjo hipotezë nuk është e domosdoshme. Howard Schultz, Jim Carrey dhe Tom Cruise kanë lindur në familje me të vërtetë të varfëra, por ata kanë arritur sukses pavarësisht këtij fakti. Pra, kënaquni të jeni prind për cilindo gjini të fëmijëve tuaj.
Njerëzit janë më të prirur për të poshtëruar të tjerët nëse kanë probleme me vetëbesimin.
Dëshira për të fyer ose poshtëruar një person tjetër i ka rrënjët në një sfond problematik. Një grua që përleshet në autobus, një burrë që e quan gruan e tij të trashë, ose fëmijët që ngacmojnë shokun e klasës në shkollë të gjithë kanë mungesë të vetëbesimit dhe përpiqen të tregojnë vlerën e tyre me forcë brutale. Në të njëjtën kohë, këta njerëz janë të sigurt se qëndrimi i tyre negativ ndaj të tjerëve nuk ka asnjë lidhje me vetëdijen e tyre. Prandaj, para se të vendosni të fyeni dikë, pyesni veten: “A po përpiqem të pohoj veten time apo të forcoj vetëvlerësimin tim?”
Bill Gates dhe Paul McCartney kanë diçka të përbashkët me kriminelët
Burrat janë më të prirur të shfaqin sjellje të rrezikshme kur janë adoleshentë. Në periudhën midis moshës 20 dhe 40 vjeç, sjellja gradualisht zvogëlohet ndërsa në moshë të pjekur zhduket pothuajse plotësisht. Quhet kurba e krimit të moshës. Psikologu Satoshi Kanazawa kreu një studim i cili tregoi se kurba e gjenisë së moshës (shpërndarja e moshës së muzikantëve, shkrimtarëve dhe artistëve në kohën e kontributit të tyre më të madh në karrierën e tyre) është e ngjashme me shpërndarjen e moshës së kriminelëve. Bill Gates është bërë një biznesmen i suksesshëm, por ai nuk bën më përparime të mëdha. J. D. Salinger nuk publikoi asgjë për një periudhë prej gati 30 vjetësh. Kjo sjellje shpjegohet me faktin se burrat duan të bëjnë përshtypje të tjerët në rininë e tyre, por kjo dëshirë zbehet kur të plaken. Kjo gjithashtu ndodh më shpesh kur burrat martohen dhe kanë fëmijë.
