“Bluajtja me mëndje”. Sa herë e kemi dëgjuar këtë fjalë të folur, ose e kemi shqiptuar atë vetë? Shumë. Në përvojën time si psikologe-psikoterapiste është ndoshta fjala që së bashku me fjalën “ankth”, kam dëgjuar të thuhet më shpesh.
“Bluajtja me mëndje” mbi të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen
Prandaj, “Bluajtja me mëndje” konsiston në shqetësime, duke u frikësuar që nuk do të jesh në gjëndje të përballesh me probleme të frikshme në të ardhmen dhe mbi të gjitha, duke imagjinuar se më e keqja mund të ndodhë. Mendimet dhe imazhet që ngjallen përjetohen si të pakontrollueshme dhe qëllimi i tyre është të parashikojnë dhe të parandalojnë çdo ngjarje kërcënuese dhe negative duke ndërtuar dhe hipotezuar zgjidhjet e mundshme.
Kjo është ajo se çfarë ndodh në mëndjen tonë kur e aktivizojmë këtë strategji të të menduarit jofunksionale: ne vazhdimisht ndezim, ripërpunojmë dhe rrotullojmë një koncept, një episod, një kujtim të kaluar ose një ide, duke rikuruar në mënyrë rekursive të njëjtat zinxhirë rrethorë të mendimit, pa e kthyer në ndonjë zgjidhje.
“Bluajtja me mëndje” në psikologji
Në psikologji, termi “Bluajtja me mëndje” ose ripërpunimi i vazhdueshëm nënkupton një aktivitet të mendimit, verbal ose abstrakt, përsëritës dhe rrethor, shpesh i lidhur me prodhimin dhe fokusimin pasues në imazhet mendore që tregojnë skenarë të mundshëm që konsiderohen kërcënuese dhe negative. Ripërpunimi është një proces njohës i karakterizuar nga një mënyrë disfunksionale e mendimeve të përqëndruara kryesisht në gjëndjet emocionale të brëndshme dhe mbi pasojat negative që kemi frikë se mund të vijnë.
Përpunimi është pjesë e një procesi të vetë-rregullimit, i përfshirë në menaxhimin e emocioneve dhe “karakterizohet nga një formë e vëmendjes intensive dhe e qëndrueshme vetëkatalizuese, e cila përfshin përpunimin këmbëngulës dhe “karakterizohet nga një formë e vëmendjes intensive dhe e qëndrueshme vetëkatalizuese, e cila përfshin përpunimin këmbëngulës dhe vetë-referues (shqetësimet, përpunimin), aktivizimi i vetëbesimeve jofunksionale dhe monitorimi i stimujve të përjetuar si kërcënues” “Trajtimi njohës i çrregullimeve të ankthit“, në të cilën përmbajtja specifike e shqetësimeve dhe natyra e “Bluajtjes me mëndje” janë pjesë. “Bluajtja me mëndje”, ripërpunimi dhe ripërpuniminimi i zemërimit janë mënyra rekursive dhe jofunksionale e të menduarit të karakterizuar dhe të bashkuar nga disa aspekte tipike:
Ripërsëritshmëria
Këto janë mendime ose zinxhirë mendimesh që përsëriten në mënyrë rekurente, duke vazhduar në një mënyrë rrethore dhe vetë referuese ose vetë-ushqyese. Në mënyrë tipike ato nuk lejojnë të arrihet në një konkluzion përfundimtar.
Negativiteti
Cilësia e këtyre mendimeve është negative apo edhe katastrofike dhe përqëndrohet në atë që ka ndodhur (në përpjekjen mendore për ta modifikuar atë ose për të gjetur një shpjegim të kënaqshëm) ose për gjënë e tmerrshme që mund të ndodhë;
Mungesa e kontrollit
Individi e percepton këtë aktivitet mendor si automatik dhe përtej fuqisë së tij të kontrollit vullnetar. Ndjenja e pafuqisë lidhur me “Bluajtjen mendor”.
Përmbajtja
Këto janë kryesisht përmbajtje mendore verbale (fraza, fjalë) ose (imazhe dhe skena mendore) të lidhura me të kaluarën (“Bluajtja mendore” mbi të kaluarën e përjetuar si diskredituese, frikësuese, burim turpi dhe/ose dhimbjeje…), ose një të ardhme të menduar si kërcënuese/e frikshme.
Ato nuk çojnë në veprim
“Një mendim që ngjall veprim nuk është një kurth mendor. Një mendim që NUK nxjerr veprime është një kurth mendor “, duke theksuar kështu se si përmbajtja dhe proceset e mendimit që karakterizohen nga “Bluajtja mendore” janë tërësisht abstrakte dhe nuk kanë kapacitet për të udhëhequr në veprim; por më tepër të tilla që të mbyllin në vetvete, ose zgjerohen duke u shtrirë në përmbajtjet pak a shumë të lidhura ngushtë me përmbajtjen kryesore ose duke filluar duke ndërtuar një proces të zgjidhjes së problemeve të rreme që kërkon një shpenzim të madh të kohës dhe të energjisë mendore, shpesh duke i dhënë ulje tonit të humorit ose përforcim të përvojës së frikës dhe kërcënimit.
“Bluajtja me mëndje” si një kurth: Unë mendoj, prandaj unë zgjidh
Fillimisht ne fillojmë të përdorim mënyrat e mendimit ripërpunues me besimin themelor se ato janë strategjia më e dobishme dhe efektive për të zgjidhur situata të identifikuara si problematike ose kërcënuese, për t’u përballur me problemet e ardhshme, për të zvogëluar çdo ndjenjë të fajit, pamjaftueshmërisë apo zemërimit , ose për të kërkuar siguri për atë që është bërë, thënë, në lidhje me reagimet që kanë pasur të tjerët etj.
Në përgjithësi, mund të themi se “Bluajtja me mëndje” ripërpunimi i shqetësimeve, fillimisht përfaqëson për subjektin një strategji efektive të përballimit ose coping, që synon të japë lehtësim të menjëhershëm për një gjëndje mendore të pakëndshme që mund të jetë nga zemërimi, fajësia, dyshimi dhe pasiguria ose shqetësimi ankthioz. Pra, ato adoptohen me shpresën se do të sjellin një zgjidhje dhe lehtësim.
“Bluajtja me mëndje” shkakton përforcim/amplifikim të shqetësimit
Në realitet, rezultati konkret i këtyre proceseve të mendimit është përforcimi i shqetësimit në afat të mesëm dhe afatgjatë, perceptimi i vetes si pasiv dhe i pafuqishëm në lidhje me mendimet, të cilat marrin fuqinë dhe zënë kohë dhe energji dhe heqin veprimin ose lehtësim nga shqetësimi fillestar. Në këtë kuptim, “Bluajtja me mëndje” ose ripërpunimi të çështjeve të pakëndshme ose të perceptuara si kërcënuese mund të çojë në – të krijojmë dhe të amplifikojmë – gjëndje depresive pak a shumë të forta.
Në fakt, shumë pacientë në fillim të psikoterapis afirmojnë dhe besojnë se nuk kanë asnjë mundësi të ndërpresin ose të heqin dorë nga “Bluajtja me mëndje”, derisa ata vërtet i vë për të provuar se, nën kushte të caktuara dhe teknika të caktuara në këtë kontekst paraqesin një mjet të çmuar, që në fillim redukton dhe më pas pezullon “Bluajtjen me mëndje”.
Prandaj, duhet të mbahet mend se “Bluajtja me mëndje” nuk përfaqëson një zgjidhje reale dhe efektive për problemet, as nuk është në gjëndje të japë një lehtësim të vërtetë dhe të qëndrueshëm nga disa gjëndje të pakëndshme: përkundrazi ajo i përforcon, i komplikon dhe i bën ata të zgjasin dhe vazhdojnë.
Të mendosh dhe rimendosh nuk është kështu zgjidhja për t’u ndier më mirë, për të ndryshuar të kaluarën ose për t’u marrë me pasiguritë që janë pjesë e jetës.
Si të ndalim “Bluajtjen me mëndje”
Si të ndaloni të mendoni shumë dhe keq? Para së gjithash është e domosdoshme të bëhet dallimi: një gjë është për të jetuar dhe për të ndier gjëndjet emocionale dhe ndjenjat e pakëndshme, duke e bërë veten të vetëdijshëm për to, duke i mirëpritur me qetësi dhe duke i lënë ato të shkojnë butësisht; është një tjetër gjë që të fillojë për mendimet tangente të mendimit mbi mendimet, në mënyrë që të kërkojmë zgjidhje ose alternativa ndaj problemeve që ndoshta kurrë nuk do të shfaqen, ose në një përpjekje për të ndryshuar ose modifikuar një ngjarje të kaluar(“Bluajtja me mëndje” mbi të kaluarën).
Pra, vetëm nëse jeni duke u përpjekur të zgjidhni një problem real (në këtë rast do të ishte një mendim që i jep jetë një veprimi), është mirë të mësohet të toleroni disa gjëndje të pakëndshme që megjithatë nuk do të gjejnë një zgjidhje në “Bluajtjen me mëndje” apo ripërpunimin mendor: mund ta bëjmë me psikoterapinë ose më thjesht duke i kujtuar vetes për t’u kthyer në të tashmen dhe të veprojë në të.
1) Le të angazhohemi në aktivitete konkrete që thithin vëmëndjen tonë <:
Bëni një shëtitje, rregulloni shtëpinë ose bëni pastrimin, zbrazni dollapët, lani enët, lexoni një libër, shikoni një film të këndshëm,bashkëbisedoni me personat që keni afër jush vizatoni ose ngjyrosni (ka shumë libra plot me mandala të bukura për të ngjyrosur ashtu si ju pëlqen dhe kështu me radhë;
2) “Bluajtja me mëndje” me afat
Le ti kushtojmë pak kohe ripërpunimit mendor, një vendi dhe një momenti të caktuar: për shembull, le të themi se çdo ditë, nga një kohë e caktuar dhe për një periudhë të caktuar kohe (programojmë një orë alarmi dhe kohëmatës me kohëzgjatje të paracaktuar për ta bërë atë si duhet) intensivisht për atë gjë të caktuar;
3) Monitorimi
Le ti shkruajmë mendimet dhe zinxhirët shoqëruese të mendimeve, shqetësimeve dhe imazheve që kalojnë përmes mendjes sonë në ditar, pa gjykim kritik siç vijnë, dhe i rilexojmë ato duke marrë një distancë kritike prej tyre. Nëse mund të bëjmë pak, bëjmë atë pak; por le ta bëjmë atë! Do të jetë gjithmonë më mirë se të menduarit dhe shqetësuarit në mënyrë pasive pa qënë në gjëndje të veprojmë, në vend që të shmangim të qënit në të tashmen me emocionet që janë pjesë e saj.
